Vì sao có động đất?

Bề mặt Trái Đất hầu như rất yên tĩnh, cho nên hễ nói đến động đất người ta luôn cho rằng đó là việc hiếm thấy. Thực ra hoàn toàn không phải thế. Động đất xảy ra liên miên. Giống như gió, mưa là hiện tượng tự nhiên rất phổ biến. Theo các nhà khoa học dùng máy chính xác đo thì số lần động đất phát sinh hàng năm khoảng năm triệu lần, bình quân một ngày hơn một vạn lần. Nhưng vì phần lớn các trận động đất này đều rất nhỏ, nếu không dùng máy đo thì người ta không cảm nhận được. Số lần động đất nhỏ chiếm đến 99% tổng số. Những lần động đất ta có thể cảm nhận được chỉ khoảng 1%, trong đó số lần gây thiệt hại chỉ khoảng 1.000 lần.

Vì sao Trái Đất thường phát sinh động đất?

Đại bộ phận các lần động đất đều do vỏ Trái Đất chuyển động. Lớp đất đá có độ cứng lớn, khi vận động chịu lực tác dụng phát sinh biến đổi hình dạng, có lúc bị nứt vỡ, lúc đó sẽ xảy ra động đất. Tuy mãi đến ngày nay người ta vẫn còn tranh luận: lực đẩy vỏ Trái Đất vận động là từ đâu đến, nhưng nguyên nhân căn bản gây ra động đất là gì thì có nhiều cách suy đoán. Nguyên nhân trực tiếp là do tầng đất đá ở đó bị nứt vỡ, đó là điều chắc chắn. Phần lớn xảy ra động đất là do lớp đất đá dưới đất bị nứt vỡ, hoặc là các vết nứt vỡ ban đầu lại tiếp tục trượt lên nhau. Những lần động đất lớn đều phát sinh ở chỗ dưới đất đã có vết nứt. Khi lớp đất đá dưới đất chịu lực tác dụng gần với giới hạn phá hoại lại còn cộng thêm lực hấp dẫn của Mặt Trăng và Mặt Trời, sự biến đổi của áp suất tầng khí quyển hoặc của nước (hồ nước) đối với mặt đất thì đều thúc đẩy vỏ Trái Đất nứt vỡ và sẽ gây ra động đất

Thứ hai là động đất thường kèm theo núi lửa. Trên Trái Đất có rất nhiều núi lửa. Mỗi lần núi lửa hoạt động, một lượng lớn phún thạch được phun ra, thể tích giãn nở đột ngột làm chấn động vỏ Trái Đất, từ đó mà gây ra động đất.

Trên Trái Đất hằng năm phát sinh động đất nhiều như thế, vì sao ta lại cảm nhận được chỉ có mấy lần?

Nguyên nhân khi xảy ra động đất năng lượng được giải phóng ra khi nhiều, khi ít, chấn động lúc mạnh, lúc nhẹ. Theo độ lớn nhỏ của chúng có thể chia làm ba loại: động đất rất nhẹ, động đất yếu và động đất mạnh. Động đất yếu khiến cho máy đo rung lên, đèn điện hoặc đồng hồ treo trên tường bị chao đảo, động đất mạnh có thể làm cho tường nứt vỡ, nhà sập, sạt núi…. Một số vụ động đất mạnh chỉ trong mấy giây có thể phá sập cả thành phố. Ví dụ năm 1976 động đất xảy ra ở Đường Sơn Trung Quốc loại động đất này trên Trái Đất bình quân mỗi năm chỉ xảy ra khoảng trên dưới 10 lần, nhưng có lúc nó xảy ra ở những khu vực dân cư thưa thớt, cho nên tác hại gây ra không nghiêm trọng lắm. Động đất yếu không gây ra tổn hại, còn động đất rất nhẹ càng không có ảnh hưởng gì. Phần lớn các lần động đất là rất nhẹ.

Một lần xảy ra động đất, chỉ những người nằm trong một phạm vi nhất định mới cảm thấy được. Khi động đất, nguồn phát sinh gọi là nguồn chấn động (chấn tiêu). Chấn động từ đó lan truyền thành sóng ra các phương gọi là sóng động đất. Năng lượng của sóng động đất ở trung tâm nguồn chấn động rất lớn, trong quá trình truyền sóng năng lượng giảm yếu rất nhanh, đến một cự ly nhất định thì yếu đến mức ta không còn cảm thấy được. Nếu chỗ ta ở nằm trong phạm vi cảm thấy được thì ta nói có động đất.