Chú bé thần đồng

Một hôm, nhà ông nghè Lê Trọng Thứ có khách quý tới thăm. Mấy tuần trà đậm đã qua, đến khi chủ nhân toan nhấc chiếc bình nước mưa để rót thêm vào chiếc ấm đồng đang đặt trên bếp than hồng thì chợt nhận ra nước đã cạn.

– Quý Đôn con!

Từ dưới nhà ngang, một chú bé khoảng bảy, tám tuổi, tóc trái đào, len lén chạy lên, lấy lưng cha để che mắt khách. Nhưng khách đã kịp nhận ra chú bé. Vừa lúc khách thốt ra một tiếng “ơ…” kinh ngạc, thì chủ nhân cũng cất giọng bảo :

Ra bể nước, múc vào đây một bình!

Khi chú bé đã nhanh nhẹn đón lấy bình nước từ tay cha, con cón chạy đi, chủ nhân mới kịp hỏi khách :

– Bác hẳn có điều gì khác ý?

Khách hỏi lại:

– Cậu bé vừa rồi là con cái trong nhà, thưa bác?

– Thưa vâng! Có chuyện gì khiến bác bận tâm chăng?

– Cháu nó đã đi học chưa ạ? 

Chủ nhân được dịp thổ lộ:

– Chẳng giấu gì bác, năm cháu hai tuổi đã nhận được mặt chữ. Năm tuổi, cháu đã đọc được Kinh thi, còn võ vẽ viết văn, làm thơ. Có điều mải chơi quá nên còn biếng học.

Vị khách cứ tặc lưỡi:

– Thảo nào! Thảo nào!

Ông nghè thấy lạ, hỏi:

– Có chuyện gì thế, bác?

– Hồi nãy, ở bến sông, tôi hỏi thăm đường về nhà bác, thì gặp cháu cùng với mấy đứa trẻ chạy ở dưới sông lên. Nó hỏi: “Ông đến nhà quan nghè họ Lê ở làng cháu thì chắc phải hay chữ. Vậy nếu ông nói được đây là chữ gì cháu sẽ chỉ nhà cho !” Thế là nó dang tay và xoạc hai chân ra. Tôi thấy thằng bé ngộ quá, mới nói vui: “Chữ Đại (大) chứ gì ?” Thế là cu cậu ré lên cười : “Không phải!” Rồi vừa ù té chạy, vừa nói với lại : “Chữ Thái (太 ) ! Thế mà không biết!” Bác xem, chẳng là cu cậu còn đang tồng ngồng mà! Già đời như tôi mà còn bị quý tử nhà bác lỡm đấy!

Ông nghè dở khóc dở cười trước câu chuyện của bạn. Vừa lúc “cậu quý tử” rón rén trở lại với bình nước mưa trên tay, ông quát:

– Thằng nghịch tử kia!

Nhưng khách đã vội can:

– Xin bác ! Để tôi hỏi cháu vài câu xem sao.

Rồi khách vẫy Quý Đôn lại, bảo:

– Thầy cháu kể với bác là cháu đã tập làm thơ. Vậy muốn khỏi phạt, cháu phải làm một bài thơ, có được không?

Chú bé mở to đôi mắt trong trẻo:

– Dạ, xin bác ra đề!

– Được! Ta ra cho cháu đề bài là “Rắn đầu biếng học”.

Chú bé chớp mắt, nét mặt phút chốc già đi, vẻ căng thẳng. Lùi dần ra bậu cửa, mặt ngẩng cao, mắt dõi vào một điểm vô hình, chú tựa người vào tấm vách, mấp máy môi trong một trạng thái như quên hết mọi vật xung quanh. Vị khách được chứng kiến cảnh tượng lạ lùng, còn chưa hết ngạc nhiên thì đã thấy chú bé vụt trở lại là một đứa trẻ tinh nghịch, vờ khép nép tiến lên mấy bước, cúi đầu:

– Dạ, cháu xin đọc…

– Được, đọc đi!

– Chẳng phải liu đìu vẫn giống nhà.

  Rắn đầu biếng học quyết chẳng tha.

  Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ,

  Nay thét mai gầm rát cổ cha.

  Ráo mép chỉ quen phường láo lếu,

  Lằn lưng cam chịu vết roi da.

  Từ nay Trâu, Lỗ xin siêng học,

  Kẻo hổ mang danh tiếng thế gia.

Bài thơ đúng vần luật, rất hợp đầu đề mà ý tứ cao sâu, mỗi câu một tên rắn để nhại chữ ở đầu đề, khiến cho khách không kìm được sự thán phục, vỗ đùi đen đét:

– Thần đồng! Thằng bé này đúng là thần đồng!

Ông nghè Lê cố giấu vẻ hể hả, khoát tay:

– Cho ra ngoài! Phải nhớ lời tự răn đấy!

Mái tóc trái đào đã khuất nhanh sau cửa, vị khách cất tiếng bình luận:

– Thằng bé này về sau văn chương sẽ ngang dọc một thời!

Và quả thật, mới 14 tuổi đã “học hết chữ các thầy giỏi ở trong vùng”, Lê Quý Đôn rời quê hương Sơn Nam (Thái Bình ngày nay) lên kinh đô Thăng Long tiếp tục tìm thầy học đạo. 18 tuổi đỗ cử nhân, giải nguyên. 27 tuổi chiếm cả bảng vàng thi Hội (kì thi chọn tiến sĩ) lẫn thi Đình (kì thi do nhà vua làm chủ khảo). Lê Quý Đôn đã để lại cho đời rất nhiều bộ sách quý. Ông là nhà bác học lớn nhất của nước ta thời xưa.

Gái ngoan dạy chồng

Ngày xưa có một người nhà giàu, vợ chết sớm, chỉ có độc một người con trai, đứa con vốn người xấu nết, đần độn, lại là tay chơi bời lêu lổng không chịu học hành hay làm ăn gì cả. Thấy con không lo nối nghiệp nhà, người nhà giàu rất buồn phiền...

Thần sắt

Xưa có anh nông dân một mình sống ở cái lều ven rừng. Anh không có một tấc sắt nên làm ăn rất vất vả. Anh chặt củi bằng đá, đẽo cây bằng gỗ, đào hố tra bắp bằng đầu que. Khổ sở hết chỗ nói, thế mà nghèo vẫn hoàn nghèo...

Phạm Viên thành tiên

Ngày xưa, vào đời nhà Lê, ở huyện Đông Thành, có nhà họ Phạm sinh được hai con trai là Phạm Chất và Phạm Viên.

Ông tướng gầy

Thuở xưa có một người thợ rừng lực lưỡng khoẻ mạnh. Cái rìu cái búa thông thường anh cầm lỏng tay, phải thuê thợ rèn đánh to bằng hai bàn tay xoè, dùng mới vừa sức...

Thạch Sanh - Lý Thông

Xưa ở quận Cao Bình có gia đình bác tiều phu Thạch Nghĩa, vợ chồng tuổi cao mà vẫn không con. Ông bà lo buồn và ra sức làm việc nghĩa. Ông thì sửa cầu, sửa cống, khơi rãnh, đắp đường. Bà thì nấu nước cho người qua đường uống...

Thần giữ của

Ngày xưa ở vạn Lai-triều thuộc trấn Sơn-nam có một người lái buôn nước ngoài sang ta sinh cơ lập nghiệp. Sau mấy chục năm nhờ có mánh khóe tích trữ: buôn lúc đầu mùa, bán khi giáp hạt, lãi mẹ đẻ lãi con, hắn trở nên giàu có lớn...

Sự tích Thánh làng Chèm

Ngày xưa, ở làng Chèm có một người họ Lý khỏe mạnh lạ thường. Đặc biệt thân thể của anh ta quá khổ, đo được hai trượng sáu thước bề cao. Vì thế đi đâu ai cũng kinh sợ người ta gọi là Ông Trọng...

Bốn người bạn

Xưa có bốn người bạn, mỗi người quê quán một phương. Vì thuở trẻ cùng học với nhau một thầy, nên họ có dịp sống chung với nhau lâu ngày, rồi dần dần trở nên những người bạn nối khố. Về sau lớn lên, họ lại từ giã thầy, mỗi người làm ăn một ngả...

Trí khôn của ta đây

Một ngày nọ, có con cọp rất lớn từ trong rừng sâu đi ra ngoài, nó trông thấy ở ngay thửa ruộng cạnh rừng có bác nông dân cùng con trâu mộng chăm chỉ cày cuốc...